Beskid Dukielski - uważany jest za jeden z najciekawszych części
Beskidu Niskiego - największego pod względem powierzchni pasma
górskiego w Polsce. Znaleźć w nim można wiele pamiątek i zabytków z
przeszłości obok których nie sposób przejść obojętnie. Są to tereny
idealne do turystyki górskiej ale i wycieczek typowo krajoznawczych i
historycznych. W Beskidzie Dukielskim znajdują się także dwa znane
uzdrowiska w Romanowie Zdroju i Iwoniczu Zdroju. Najwyższym szczytem
całego Beskidu Dukielskie jest Piotruś (728 m) natomiast najbardziej
znanym niewątpliwie Cergowa (716 m), i dlatego też nazywana jest
beskidzkim "Giewontem". Zachodnie krańce Beskidu Dukielskiego (masyw
Baraniego, dolina Ciechani) znajdują się w obrębie Magurskiego Parku
Narodowego powstałego w 1995 r.
/więcej o Magurskim Parku/ , a część
południową obejmuje Jaśliski Park Krajobrazowy.
/więcej o Jaśliskim
Parku/ Beskid Dukielski obfituje w duże kompleksy leśne (ponad połowa
powierzchni Beskidu Dukielskiego to lasy i grunty leśne), czyste
rzeki, powietrze, wytyczone szlaki turystyczne, bogata fauna i flora.
Entuzjaści dzikiej przyrody znajdą tu w niewielkim stopniu naruszone
przez gospodarkę ludzką starodrzewy bukowe, opustoszałe łąki i
pastwiska nieistniejących wsi. Amatorzy zbieractwa runa leśnego znajdą
tu : grzyby, jagody, jeżyny, zioła.
Rezerwaty przyrody to:
Ciekawe miejsca w Beskidzie Dukielskim to:
Dukla
nazwa Beskidu Dukielskiego pochodzi od miasteczka Dukla położonego w
dolinie Jasiołki tzw. Przełęcz Dukielska 500 m. Pierwsze wzmianki o
Dukli pochodzą z 1366 r. z dokumentu wydanego przez Kazimierza
Wielkiego we Włodzimierzu. W 1380 r. uzyskała ona prawa miejskie lecz
w swojej historii wiele przeszła w szczególności w czasie II wojny
światowej kiedy to omal nie straciła nadanych jej praw jak stało się
to z Nowym Żmigrodem czy Jaśliskami. Historia pozostawiła po sobie
jednak wiele pamiątek dzięki którym Dukle z pewnością zaliczyć można
do głównych atrakcji Beskidu Niskiego.
/więcej o Dukli/
Miejsce kultu św. Jana z Dukli na tym terenie to Złota Studzienka
/więcej fotografii/ oraz Pustelnia Św. Jana z Dukli
/więcej o
pustelni/, a także mało znana tzw. Święta Woda pod szczytem Piotrusia.
Złota Studzienka położona jest na płn.- zach. stoku Cergowej, zaś
Pustelnia Św. Jana z Dukli znajduje się na stokach masywu Mszany
(wzgórze Zaśpit), około 1,5 km od Szosy Dukielskiej w pobliżu wsi
Trzciany. W Pustelni oprócz chaty w której według legend przebywał św.
Jan z Dukli jest także kościółek i źródełko mające uzdrawiającą moc.
/więcej fotografii Pustelnia św. Jana/
Chyrowa (przechodzi przez nią główny szlak beskidzki, prócz tego
znajduje się tam punkt GOPR i pensjonat "Pod Chyrową"), o której
najstarsze wzmianki pochodzą z 1366 r. W centrum wsi znajduje się
chyża i zabytkowa cerkiew łemkowska pod wezwaniem Opieki Matki Boskiej
(Pokrow) typu zachodnio - łemkowskiego. Obecnie wykorzystywana jest
jako kościół rzymskokatolicki (filia klasztoru oo. bernardynów z
Dukli). Cerkiew w Chyrlowej - należy do najstarszych w Beskidzie
Niskim i najciekawszych na tym terenie. Najstarszą jej częścią jest
murowane prezbiterium, prawdopodobnie dawna kaplica pochodzące z
początku XVII wieku. Drewnianą nawę i babiniec z wieżą dobudowano w
1770 r. Wewnątrz piękny rokokowy ikonostas z XVII wieku z zabytkową
ikoną Matki Boskiej z Dzieciątkiem za przyczyną, której w okresie
wojennym jako do sanktuarium zmierzały liczne pielgrzymki także zza
granicy. Do cerkwi zmierzały liczne pielgrzymki także ze Słowacji. Na
temat cerkwi krążą legendy o jej powstaniu i przeniesieniu w inne
miejsce. Po drugiej wojnie światowej cerkiew była w administracji
parafii rzymskokatolickiej w Dukli. Mimo to nie podejmowano żadnych
starań mających na celu ratowanie niszczejącego zabytku. W 1982 r.
rozpoczęto rozbiórkę będącej w katastrofalnym stanie cerkwi. Dzięki
interwencji środowiska turystycznego (głównie warszawskiego) udało się
ją jednak powstrzymać. Pod koniec lat osiemdziesiątych przeprowadzono
remont obiektu. Sporą ciekawostkę jest fakt, że odnaleziono dzwon z
cerkiewnej wieży zakopany przez mieszkańców Chyrowej w chwili
wkraczania do wioski armii niemieckiej w 1939 r. Dzwon zakopany był
ponad metr pod ziemią. /więcej
fotografii/
Zyndranowa znajduje się tam Muzea Kultury Łemkowskiej. W Zyndranowej
kierowane przez bardzo znanego działacza łemkowskiego Teodora Gocza. Z
Muzealną Chatą Żydowską wiąże się nieprawdopodobna historia dotycząca
przedwojennego właściciela Samuela Olinera - jednego z zyndranowskich
Żydów. Samuel Oliner cudem ocalał podczas zawieruchy wojennej i został
odnaleziony przez Internet w Stanach Zjednoczonych! Uczestniczył on w
1994 r. w uroczystym otwarciu izby muzealnej w swoim dawnym domu.
Muzeum wydaje własne pismo w języku ukraińskim zatytułowane "Zahoroda".
Co roku w ostatni weekend czerwca organizowane jest w Zyndranowej
święto kultury łemkowskiej "Od Rusala do Jana". Jest to największa
tego rodzaju uroczystość po "Łemkowskiej Watrze" w Zdani. Przybywają
na nią zespoły folklorystyczne z Polski, Ukrainy i Słowacji.
/więcej
fotografii/
Natomiast w Olchowcu, konkretnie w przysiółku Kolonia - w dawnej
chacie Michała Gabło usytuowana jest prywatna Izba Regionalna
prowadzona przez wybitnego łódzkiego działacza turystycznego Tadeusza
Kiełbasinskiego (publikuje on m.in. w "Magurach"). W arcyciekawych
zbiorach znajdują się m.in. drewniane modele cerkwi łemkowskich z
terenów Polski i Słowacji. W samym Olchowcu na uwagę zasługuje
kamienny zabytkowy mostek prowadzący do cerkwi - jedyna tego rodzaju
osobliwość na Łemkowszczyźnie. Olchowiecka cerkiew greckokatolicka
p.w. Przeniesienia Relikwii Św. Mikołaja pochodzi z 1932 r. Od 1978 r.
jest we wspólnym użytkowaniu parafii greckokatolickiej z Zyndranowej i
rzymskokatolickiej z Polan. Z inicjatywy Towarzystwa Karpackiego od
1991 r. odbywa się w Olchowcu dwudniowy kiermasz - tradycyjne święto
parafialne. Organizowane jest ono w przedostatni weekend maja.
Gromadzą się na nim Łemkowie nie tylko z najbliższych okolic, ale
także z dalekich zakątków świata. Podczas kiermaszu odbywają się
miedzy innymi mini targi wyrobów rękodzieła: wyplatanych z naturalnych
surowców mat oraz koszyków i obrazów. Można posłuchać muzyki w
wykonaniu kapel z Polski i Słowacji.
/więcej fotografii/
Wieś Wietrzno wzmiankowana była w 1277 jako nadana
klasztorowi cystersów w Koprzywnicy przez komesa Mikołaja Bogorię
Skotnickiego. Legat papieski, biskup firmański Filip w 1279 r., w
Budzie na Węgrzech potwierdził opatowi klasztoru Cystersów w
Koprzywnicy, prawo do pobierania dziesięciny, między innymi z
Wietrzna. Dokumenty z 1185 roku wymieniają Wietrzno. Mikołaj Bogoria
Skotnicki podarował w 1185 r. -Koprzywnicę i w tej świętokrzyskiej
gminie kilka wsi, np. Krzcin, Gnieszowice i nawet koło Krosna, m.
Wietrzno, i inne miejscowości, zakonowi Cystersów, przybyłemu z
Francji i to przy pomocy księcia Kazimierza II Sprawiedliwego.
Kościół parafialny pw. św. Michała Archanioła - wzniesiony w 1752 r.
z wykorzystaniem elementów wcześniejszej budowli. Kościół
orientowany, drewniany konstrukcji zrębowej na podmurowaniu, z wieżą
i kruchtą konstrukcji słupowej. Prezbiterium zamknięte trójbocznie,
przy nim od północy prostokątna zakrystia. Wnętrze prezbiterium
ozdobione polichromią figuralno-ornamentalną z 1880 r. autorstwa
Leona Wróblewskiego. Kościół zaliczany jest do obiektów położonych
na Szlaku architektury drewnianej
/więcej fotografii/
Grodzisko jest to wzniesienie nad wsią Wietrzno gdzie znaleziono
ślady z ok. 700 lat p. n. e. tzw. kultury łużyckiej, do której
należeli także twórcy Biskupina. (w dojściu do tych miejsc konieczna
jest mapa, propozycje na końcu strony)
/więcej o grodzisku/
Miejsca dziewicze w Beskidzie Dukielskim to:
Jaskinie szczelinowe (osuwiskowe) są one nie małą atrakcją choć nie
zbyt znaną. Jaskinie na terenie Beskidu Dukielskiego zalicza się do
największego skupiska jaskiń na terenie Beskidu Niskiego i
najciekawszych w Polskich Karpatach fliszowych. Najatrakcyjniejsze są
dwa skupiska jaskiń, mianowicie na górze Cergowej (w rezerwacie
"1000-lecia") i górze Kilanowskiej ramieniu masywu Chyrowa nad
kamieniołomem Lipowica oraz mniej znane na Piotrusiu. Na górze
Kilanowskiej znajduje się ponad 50 jaskiń utworzonych w 1957 r. przez
osuwanie się mas skalno - ziemnych na powierzchni 2 ha przez ok. 2
godziny. Jaskinie zostały odkryte na przełomie 1992/93 r. przez
członków Speleoklubu Dębickiego (od roku 2001 po połączeniu z klubem
grotołazów w Limanowej Speleoklub Beskidzki)
Najciekawsze Jaskinie na Cergowej:
/fotografie jaskiń na górze
Cergowej/
-
Pod Bukiem koło Borsuczych Dziur zwana też Koło Borsuczych Nor (dwie
komory, łączna długość 35 m. i 7 m. głębokości).
-
Przy Szkółce (długość 47 m. i 6 m. głębokości).
-
Na Wierzchowinie (w istocie dwie jaskinie których długość wynosi po
20 m. i 6 m. głębokości w jednej z nich zimują salamandry).
-
Gdzie Grotołaz Wpadł (długość 75 m. i -17 m. głębokości z rzadkimi
gatunkami nietoperzy).
Najciekawsze Jaskinie na Kilanowskiej:
/fotografie jaskiń na górze Kilanowskiej/
-
Jaskinia Kacza ( z pojedynczymi osobnikami nietoperzy: Podkowca małego
i Nocka dużego).
-
Jaskinia św. Jana ( o długości 53 m. i 7 m. głębokości).
-
Gangusiowa Jama ( o długości 190 m. i 11 m. głębokości).
-
Lodowa Szczelina ( z zaciekami lodowymi utrzymującymi się aż
do lata i tzw. Salą Kryształową, -7 m. głębokości)
-
Jaskinia Stalaktytowa ( z kilkunastu centymetrowymi stalaktytami oraz
polewami i zasłonami).
-
Nowa Jaskinia
Słowiańska - Drwali odkryta pod koniec roku 2003, mająca około 400 m.
długości i 23 m. głębokości (z rzadkimi gatunkami nietoperzy) !
/więcej/
Z jaskiniami na Cergowej i Kilanowskiej związane są liczne legendy,
m.in.: O psie leśniczego, który wszedł do Borsuczych Dziur, a wyszedł
po przeciwnej stronie góry w Zawadce Rymanowskiej, całkowicie
pozbawiony sierści! O podziemnych korytarzach mających połączenie z
piwnicami w Dukli, a nawet z ruinami zamku w Odrzykoniu! O zbójcach i beskidnikach czyhających w Gangusiowej Jamie na przejeżdżających
Węgierskim Traktem Kupców!
Morskie Oko jest to niewielkich rozmiarów jeziorko o średnicy 20
metrów, znajdujące się na południowo-wschodnim zboczu Cergowej.
Odnalezienie Morskiego Oka na Cergowej jest zadaniem trudnym, mimo to
warto podjąć wysiłek ponieważ zlokalizowaniu jeziorka towarzyszyć
będzie z pewnością duża satysfakcja.
Kamień nad Jaśliskami 859 m. od roku 2002 rezerwat przyrody.
Znajdują się tam imponujące wychodnie skalne, cmentarze żołnierskie,
stare kamieniołomy (mi. Stare Jamy, Okrągła Wyspa, Nad Sinym Wyrem z
"kamiennym mostem" i innymi ciekawymi obiektami jak piramida skalna),
a także tzw. Bagnisko Berezednia gdzie występuje objęta ochroną
Rosiczka okrągłolistna. Zdobycie szczytu jest trudne ponieważ nie
prowadzi na niego żaden szlak lecz leśne ścieżki.
źródła:
Michał
Zatorski
Oficjalna Polska
Strona Taternictwa Jaskiniowego przy KTJ PZA
Własne
